ต้นกำเนิด วิทยาลัยการปกครองท้องถิ่น มีฐานะเป็นส่วนงานของมหาวิทยาลัยขอนแก่น ที่มีหน้าที่ผลิตบัณฑิต วิจัย และบริการวิชาการ วิทยาลัยมีพัฒนาการเริ่มต้นจากโครงการความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยขอนแก่นกับกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย บนฐานคิดที่ว่า การกระจายอำนาจและศักยภาพการบริหารจัดการภาครัฐที่ดีเป็นกุญแจสำคัญที่จะทำให้เกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ซึ่งการจะพัฒนาการบริหารจัดการภาครัฐจะต้องเริ่มต้นที่การพัฒนาทรัพยากรบุคคล เมื่อกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นได้ทำการสำรวจคุณวุฒิของบุคลากรสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในปี พ.ศ. 2546 พบว่ามีผู้สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีเพียง 4,600 คน จากจำนวนทั้งสิ้นมากกว่า 2 แสนคน ส่วนในระดับปริญญาโทนั้นยิ่งมีจำนวนน้อยมาก ยิ่งไปกว่านั้น การสำรวจยังพบว่าผู้ที่สำเร็จการศึกษาเหล่านี้มีความจำเป็นต้องพัฒนาองค์ความรู้เรื่องการกระจายอำนาจและการบริหารจัดการที่ดี ดังนั้น กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจึงมีความจำเป็นเร่งด่วนที่จะต้องพัฒนาบุคลากรองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้มีความรู้ ความสามารถ ตลอดจนความเชี่ยวชาญในการบริหารกิจการสาธารณะในระดับท้องถิ่น